น้ำมันหม้อแปลงรั่วในโรงงาน ปัญหาเล็กที่พาโรงงานพังทั้งระบบ

น้ำมันหม้อแปลงรั่วไม่ใช่เรื่องเล็ก เพราะมันสามารถลากทั้งระบบไฟฟ้าให้ล่ม จนสายการผลิตหยุดลงแบบไม่ทันตั้งตัว ไม่ใช่แค่ค่าใช้จ่ายในการซ่อม แต่ยังเสี่ยง ไฟไหม้, ไฟฟ้าลัดวงจร และมลพิษสิ่งแวดล้อม ที่อาจตามมาด้วยบทลงโทษทางกฎหมาย

การเข้าใจสาเหตุ วิธีตรวจสอบ และแนวทางป้องกันอย่างถูกต้อง คือสิ่งที่โรงงานควรพึงมี

วันนี้รั่วหยดเดียว พรุ่งนี้อาจดับทั้งระบบ

อย่าคิดว่า น้ำมันแค่หยดเดียวไม่เป็นไร ถ้าไม่อยากเสียทั้งเงิน เสียทั้งเวลา เสียชื่อบริษัท

สาเหตุการรั่วไหลของน้ำมันหม้อแปลง

น้ำมันหม้อแปลงรั่วไม่ใช่เรื่องที่เกิดขึ้นแบบไม่มีสัญญาณเตือนเสมอไป ส่วนใหญ่แล้วจะค่อย ๆ เกิดจากปัจจัยเล็ก ๆ ที่สะสมเป็นเวลานาน จนในที่สุดสร้างความเสียหายรุนแรง การรู้และเข้าใจสาเหตุหลักของการรั่ว จึงเป็นก้าวแรกในการป้องกันก่อนที่ปัญหาเหล่านี้จะบานปลายใหญ่โต

1. ซีล / ปะเก็นเสื่อม (Gasket / Seal Deterioration) = น้ำมันซึมทุกจุด

ของย่อมต้องเสื่อมตามกาลเวลา อย่ารอให้ดังตูมก่อนค่อยเปลี่ยน!
ยางหด น้ำมันรั่ว ไฟลัดวงจร คนซ่อมเครียดไปสามวัน

2. แรงดันในถังสูงเกิน (Overpressure) = ดันน้ำมันทะลุซีล

โหลดเกิน, ระบบไม่มีตัวระบายแรงดัน น้ำมันพุ่งออกตรง Safety Valve ได้เลย

3. งานเชื่อมไม่เนียน (Welding Cracks) = ถังผุ ร้าว รั่วเงียบ

รั่วหยดเดียว อาจกลายเป็นเหตุเพลิงไหม้ได้ในเสี้ยววินาที

4. อุบัติเหตุจากภายนอก (External Impact)

เกิดแรงกระเทกจากภายนอกตัวถัง ไม่ว่าจะเป็น รถยกวางหม้อแปลงไม่ดี หรือมีใครไปปีนเล่น จนถังเบี้ยวน้ำมันซึม

5. ติดตั้งไม่เป๊ะ ไม่ถูกต้อง

ไม่ได้ขันน็อต/หน้าแปลนด้วยค่าแรงบิดตามสเปก (Torque) → เสี่ยงรั่ว ซีลเสีย หน้าแปลนคด
ใช้ซีลไม่ตรงสเปก ไม่ทนความร้อน/น้ำมัน → ซีลเสื่อม ละลาย รั่วก่อนเวลา

อันตรายจากน้ำมันหม้อแปลงรั่ว

ความพังที่มาจากน้ำมันหยดเดียว อาจเริ่มจากเรื่องเล็กแต่สามารถลุกลามจนกลายเป็นเหตุร้ายแรงได้ ทั้งไฟไหม้ ความเสียหายต่อระบบไฟฟ้า ไปจนถึงผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม

ขณะเดียวกัน ปริมาณน้ำมันที่ลดลงยังทำให้คุณสมบัติฉนวนไฟฟ้าลดลง เสี่ยงเกิดไฟฟ้าลัดวงจรและทำให้หม้อแปลงดับโดยไม่ทันตั้งตัว และถ้าการรั่วนั้นซึมลงสู่ดินหรือแหล่งน้ำ ก็อาจนำไปสู่การปนเปื้อนที่แก้ไขยาก พร้อมทำลายภาพลักษณ์องค์กรในทันที รายละเอียดของความเสี่ยงเหล่านี้สามารถแบ่งออกได้ดังนี้

1. เสี่ยงไฟไหม้/ระเบิด

น้ำมันหม้อแปลงมีจุดวาบไฟ (Flash Point) ประมาณ 140°C ถึง 170°C หากรั่วไปเจอ Spark คือ ไฟลุกทันที โดยไม่ต้องมีพิธีเปิด

2. สูญเสียฉนวนภายในหม้อแปลง

เพราะน้ำมันหาย = ฉนวนหาย หากฉนวนหาย น้ำมันจะร้อนขึ้น เสื่อมเร็ว เกิดการลัดวงจรภายใน (Internal Fault) ได้ง่าย

BDV ดิ่ง ไฟช็อตทะลุขดลวด ช็อตเงียบ รอวันหม้อแปลงดับแบบไม่รู้ตัว

3. ส่งผลต่อสิ่งแวดล้อม

หากน้ำมันรั่วปนเปื้อนสิ่งแวดล้อม อาจมีความผิดตามกฏหมาย และส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมได้

รั่วลงดิน / ท่อระบาย โดนฟ้อง โดนสื่อเล่น ภาพลักษณ์บริษัทไม่เหลือ

4. ลดอายุการใช้งานของหม้อแปลง

ถ้ายังคิดว่า 3 ข้อข้างบนหม้อแปลงของคุณเอาอยู่ ต้องบอกเลยว่าการรั่วของน้ำมันยังสามารถเร่งการเสื่อมสภาพของชิ้นส่วนภายในได้ ทำให้หม้อแปลงหมดอายุก่อนกำหนด และต้องเสียค่าซ่อมแซมหรือเปลี่ยนใหม่ก่อนกำหนด

-- ตัวอย่าง Sight Glass ของหม้อแปลงที่เสื่อมสภาพ - มีคราบน้ำมันเก่า สนิม และคราบออกซิเดชันเกาะเต็ม อาจทำให้มองระดับน้ำมันผิดพลาด และเสี่ยงรั่วจากซีลรอบขอบถ้าไม่ได้บำรุงรักษา

แนวทางป้องกันทางวิศวกรรม (ฉบับมือโปรใช้จริง)

• ใช้ ซีลและปะเก็นที่ทนความร้อน + ทนน้ำมันจริง ๆ
• ติดตั้ง Pressure Relief Device + Buchholz Relay (อ้างอิงมาตรฐานโรงงานผู้ผลิต)
• ตรวจสอบระดับน้ำมันและความชื้นเป็นประจำ (อย่างน้อยทุก 6 เดือน)
• ทำ Maintenance อย่างสม่ำเสมอ

-- หนึ่งในจุดเสี่ยงที่น้ำมันรั่วได้บ่อยคือรอยต่อของ Bushing ควรตรวจสอบ เปลี่ยนซีล และขันให้แน่นตามรอบ

-- ก่อนจะประกอบ Bushing หรือซีลใหม่ทุกครั้ง ต้องทำความสะอาดพื้นผิวให้เรียบ สะอาด ไม่มีเศษน้ำมันหรือฝุ่น ไม่งั้นต่อให้ใช้ซีลดีแค่ไหน... ก็ยังรั่วอยู่ดี

คำถามที่พบบ่อย (FAQ)

Q: น้ำมันหม้อแปลงที่รั่ว ต้องเปลี่ยนใหม่หมดเลยไหม?

A: ไม่จำเป็นเสมอไป ถ้ารั่วเล็กน้อยและผลทดสอบยังผ่านเกณฑ์ (เช่น BDV ตาม IEC 60156, ความชื้น, TAN/Acidity, IFT) สามารถ อุด/ซ่อมจุดรั่ว และ เติมเฉพาะส่วนที่หาย ได้ โดยต้องเติมน้ำมัน ชนิด/คลาสเดียวกัน ตาม IEC 60296 และยึดแนวทาง IEC 60422 ในการดูแลรักษาน้ำมัน
หมายเหตุ: เลี่ยงการปนข้ามชนิดน้ำมัน (เช่น mineral ︎ ester) และควรยืนยันกับคู่มือผู้ผลิต/มาตรฐานองค์กรก่อนดำเนินการ

Q: ซ่อมเองได้ไหม หรือต้องจ้างผู้เชี่ยวชาญ?

A: ซ่อมเองได้ถ้าเข้าใจโครงสร้างและความปลอดภัย แต่แนะนำให้ใช้ทีมงานมืออาชีพโดยเฉพาะถ้าหม้อแปลงอยู่ในระบบไฟฟ้าแรงสูง เพราะมีขั้นตอนการทำงานที่ซับซ้อน และจำเป็นต้องใช้อุปกรณ์ PPE (Personal Protective Equipment)

Q: น้ำมันที่รั่วซึม ถ้าซึมลงพื้นต้องแจ้งใคร?

A: ถ้าซึมเยอะจนมีความเสี่ยงต่อสิ่งแวดล้อม → ต้องแจ้งหน่วยงานรัฐหรือสิ่งแวดล้อมท้องถิ่นทันที
คำเตือน: ห้ามปล่อยให้น้ำมันไหลลงท่อสาธารณะ จัดการคราบอย่างปลอดภัย และบันทึกรายละเอียดเหตุรั่วเพื่อใช้ในการรายงาน

สรุปส่งท้าย

น้ำมันหม้อแปลงรั่วเรื่องใหญ่ที่ไม่ควรล้อเล่น ถ้าปล่อยเฉย ไม่ได้แค่เสี่ยงไฟไหม้ แต่คุณอาจโดนไฟดูดดึงสติจนต้องหางานใหม่ก็เป็นได้ เพราะปัญหานี้กระทบได้ทั้งชีวิตคน ระบบไฟ และชื่อเสียงองค์กร งานซ่อมอาจแก้ได้ แต่ความเสียหายบางอย่าง ไม่สามารถแก้กลับมาได้

-- ภาพก่อน-หลังการซ่อมจุดรั่วและบำรุงรักษา Bushing ของหม้อแปลงของเรา - จากคราบน้ำมันเยิ้มจนถึงระบบซีลแน่นเหมือนใหม่ ป้องกันการรั่วซึมได้จริง

สนใจตรวจ/เปลี่ยน น้ำมันหม้อแปลงไฟฟ้า สามารถติดต่อเรา บริษัทบิ๊กโกลด์เอ็นจิเนียริ่งจำกัด ได้ทาง