น้ำมันหม้อแปลงไฟฟ้า ของสำคัญที่ห้ามลืมดูแลเด็ดขาด!

น้ำมันหม้อแปลง (Transformer Oil) ไม่ใช่แค่ของเหลวไว้แช่หม้อแปลงให้เย็น แต่คือสิ่งสำคัญที่ช่วยให้ระบบไฟฟ้าแรงสูง หรือโรงงานอุตสาหกรรมอยู่รอด ไม่ลัดวงจร ไม่ระเบิด ไม่ไหม้จนต้องมานั่งเขียนรายงานอุบัติเหตุส่งให้หัวหน้าตอนตีสอง

ผมยังจำคืนนั้นได้ดี ประมาณตี 2 กว่าคืนวันพฤหัสตามปกติเหมือนทุกคืนที่ผ่านมา ต่างกันที่คืนนี้มีเสียงโทรศัพท์ดังที่ถ้าไม่ตื่นขึ้นมารับมันคงไม่หยุดดังแน่ ๆ

เบอร์ลูกค้าขึ้นโชว์หน้าจอ ผมรู้เลยทันที ต้องอะไรสักอย่างระเบิดขึ้นแน่นอน และก็จริงดังคาดพอผมรับสาย เสียงปลายสายไม่พูดไรเยอะ หม้อแปลงพังครับ ไฟดับทั้งโรงงาน พี่ช่วยมาดูหน่อย

พอผมไปถึงเงียบกันทั้งไซต์ เหมือนฉากก่อนระเบิดในหนังสงคราม พนักงานก็ยืนงงกันทั้งแผง ทีมช่างของโรงงานกำลังคลานเข้าไปดูหม้อแปลง

ผมถามคำเดียว ตรวจน้ำมันครั้งสุดท้ายเมื่อไหร่? ไม่มีใครตอบ เสียงแมลงตอนกลางคืนยังดังกว่า

น้ำมันหม้อแปลงไฟฟ้าทำไมถึงสำคัญ

ในระบบไฟฟ้าแรงสูงหรือแม้แต่หม้อแปลงทั่วไป น้ำมันหม้อแปลงไม่ได้เอาไว้แค่เติมให้เต็มถัง แต่คือ ตัวกลางสำคัญ ที่ทำให้หม้อแปลงไม่พังก่อนเวลา

ขาดน้ำมันหม้อแปลง = หม้อแปลงพร้อมพังได้ตลอดเวลา

มาดูหน้าที่กันชัด ๆ ทีละข้อครับว่า มีอะไรบ้าง

1. ระบายความร้อน (Cooling)

พอไฟวิ่ง ระบบร้อน น้ำมันหม้อแปลงนี่แหละที่ช่วยดูดความร้อนจากขดลวดและแกนเหล็ก ระบายออกไปที่ผิวหม้อแปลง ถ้าไม่มี = หม้อแปลงไหม้ = พังทั้งระบบ

2. เป็นฉนวนไฟฟ้า (Insulation)

กันไม่ให้ไฟลัดวงจร ไฟโดดไปโดนโครงเหล็กทีนี่คือ บรรลัยวายวอด หายนะมาเยือน

3. ป้องกันความชื้นและอากาศ (Preservation & Sealing)

กันอากาศ กันความชื้นไม่ให้เข้าไปกินขดลวดข้างใน เพราะถ้ามีความชื้นเมื่อไหร่ เตรียมเจอ Short circuit ได้เลยครับ

ประเภทของน้ำมันหม้อแปลงไฟฟ้าที่ต้องรู้ไว้ก่อนจะได้ไม่พลาด

แบ่งตามชนิดของน้ำมันพื้นฐาน (Base Oil Type) 2 ชนิด ดังนี้

Naphthenic Oil (แนฟทินิก)

• โครงสร้างวงแหวนปิดและพันธะเดี่ยว
• ระบายความร้อนได้ไว
• จุดไหลเท Pour point ต่ำ เหมาะกับที่อุณหภูมิต่ำ
• ใช้เยอะมากในระบบหม้อแปลงอุตสาหกรรม
• ตัวท็อปสายงานหม้อแปลง ไม่ต้องคิดเยอะ

Paraffinic Oil (พาราฟินิก)

• โครงสร้างสายตรง
• เสถียรต่อการเกิดออกซิเดชันได้ดี ทนความร้อน
• จุดไหลเทสูงกว่านิดหน่อย
• ต้องระวังเรื่อง Sludge ถ้าใช้นานแล้วไม่ดูแล (ตะกอนที่เกิดจากการเสื่อมสภาพของน้ำมันหม้อแปลง)
• ใช้ได้แต่ต้องมีวินัย

เปรียบเทียบ แนฟทินิก vs พาราฟินิก

วิธีการเลือกน้ำมันหม้อแปลงไฟฟ้าให้เหมาะกับงาน (Application Type)

การเลือกน้ำมันตามลักษณะงาน ไม่ได้หมายถึงการใช้น้ำมันคนละชนิด แต่คือการเลือก เกรดและคุณภาพ ที่เหมาะกับภาระของหม้อแปลงในแต่ละแบบเท่านั้น

-- แผ่นป้ายหม้อแปลง (Nameplate Transformer) เปรียบเหมือนบัตรประชาชนของหม้อแปลง เอาไว้บอกสเปก ชนิด ค่าแรงดัน กระแส โครงสร้าง และข้อมูลเทคนิคที่สำคัญสำหรับวิศวกรไฟฟ้า

Power Transformer Oil

• ใช้กับหม้อแปลงแรงสูง (ตั้งแต่ 1 MVA ขึ้นไป) ที่อยู่ในระบบส่งไฟฟ้า
• ต้องใช้น้ำมันเกรดสูง ที่มีคุณสมบัติเฉพาะด้าน เช่น
  • Breakdown Voltage* สูง
  • เสถียรต่อการเสื่อมสภาพ (Oxidation Stability สูง)
  • ค่าความชื้นต่ำมาก
  • ต้องผ่านมาตรฐาน IEC / IEEE / ASTM

เพราะความผิดพลาด คือ โหลดดับทั้งระบบ ไม่ใช่แค่ฟิวส์ขาดในบ้าน!

นิยมใช้น้ำมันประเภท Naphthenic เกรดสูง, Synthetic, หรือ Ester แล้วแต่เงื่อนไข

ตรวจเข้มด้วย DGA, BDV, Acidity, Water Content ฯลฯ ทุกระยะ

*BDV (Breakdown Voltage) = ค่าความสามารถของน้ำมันในการทนแรงดันไฟฟ้า (ค่าฉนวนไฟฟ้า)

ถ้าค่านี้ต่ำ หม้อแปลงลัดวงจรได้ง่าย → พังทั้งระบบไม่รู้ตัว

Distribution Transformer Oil

• ใช้กับหม้อแปลงทั่วไป เช่น เสาไฟฟ้า, โรงงาน, อาคารพาณิชย์
• แรงดันต่ำกว่า กำลังไฟฟ้าน้อยกว่า Power
• ยังต้องใช้คุณภาพดี แต่ระดับการควบคุมเข้มงวดน้อยกว่า
  • ค่า BDV ≥ 30kV ก็เพียงพอ
  • ไม่เน้นโหลดสวิงหรือการใช้งาน Extreme
• เปลี่ยน/บำรุงรักษาน้อยกว่าพวก Power แต่ก็ต้องไม่ปล่อย

-- ตัวอย่างหม้อแปลงไฟฟ้าแบบติดตั้งบนเสา (Pole-mounted Transformer) ขนาด 315 kVA สำหรับใช้งานในระบบจำหน่ายแรงต่ำทั่วไป

มักใช้ Naphthenic หรือ Paraffinic เกรดมาตรฐาน

ใช้ร่วมกับมาตรฐานเดียวกัน เช่น IEC 60296 แต่เกณฑ์ค่าต่างกัน

มิเตอร์ย่อย (Sub-Meter)

ต้องตรวจอะไรบ้างในน้ำมันหม้อแปลง?

คำถามที่เจอบ่อยจัด ควรเปลี่ยนน้ำมันหม้อแปลงทุกกี่ปี?

พูดกันตามตรงแบบไม่หมกเม็ดนะครับ ไม่จำเป็นต้องเปลี่ยนตามรอบปีแบบตายตัว แต่ควรอิงจาก ผลการตรวจสอบคุณภาพน้ำมัน เป็นหลัก แล้วต้องตรวจอะไรบ้างมาดูกัน

-- เครื่องทดสอบคุณสมบัติทางไฟฟ้าของน้ำมันหม้อแปลง (BDV Test) สำหรับวัดค่าความเป็นฉนวนของน้ำมัน

1. Breakdown Voltage (ค่าฉนวนไฟฟ้า):

• ค่านี้ห้ามต่ำกว่า 30 kV (ตาม IEC 60156)

ต่ำกว่านี้ น้ำมันเริ่มเสื่อม → เสี่ยงต่อการเกิดไฟฟ้าลัดวงจร

2. Water Content (ค่าความชื้น):

• ค่านี้ควรน้อยกว่า 35 ppm

สูงกว่านี้ ความชื้นสูง → เสี่ยงไฟรั่ว

3. Acidity (ค่าความเป็นกรด):

• ไม่เกิน 0.3 mg KOH/g

หากค่านี้สูง → ขดลวดและฉนวนจะโดนกัดกร่อน

4. Dissolved Gas Analysis (DGA):

เช็กว่าในระบบมันกำลังจะลุกไหม้มั้ย → มี Partial Discharge, Arcing, Overheating เกิดขึ้นหรือไม่

สรุปสั้น ๆ เปลี่ยนน้ำมันหม้อแปลงไฟฟ้าสำคัญแค่ไหน

โคตรสำคัญ! เพราะน้ำมันหม้อแปลงไม่ใช่น้ำใส ๆ ที่จะเสื่อมเมื่อไหร่ก็ได้

• น้ำมันเสื่อม = ฉนวนหาย = ไฟลัดวงจร
• น้ำมันสกปรก = ความร้อนสะสม = หม้อแปลงไหม้

การเปลี่ยนน้ำมันหม้อแปลงไม่ใช่ อยากเปลี่ยนเมื่อไหร่ก็เปลี่ยน แต่ควร ดูจากผลวิเคราะห์คุณภาพน้ำมัน และใช้มาตรฐานทางวิศวกรรมไฟฟ้า เช่น IEC, IEEE เป็นเกณฑ์ตัดสิน ถ้าเสื่อมเมื่อไร ควรกรองหรือเปลี่ยนทันที

ถ้าคุณไม่ตรวจ / ไม่เปลี่ยน = คุณกำลังจองศาลาวัดให้หม้อแปลงไปเกิดใหม่อยู่โดยไม่รู้ตัว!

สนใจตรวจ/เปลี่ยน น้ำมันหม้อแปลงไฟฟ้า สามารถติดต่อเรา บริษัทบิ๊กโกลด์เอ็นจิเนียริ่งจำกัด ได้ทาง